ST bus fares महाराष्ट्राच्या जीवनवाहिनी समजल्या जाणाऱ्या राज्य मार्ग परिवहन महामंडळाने (एसटी) नुकतीच महत्त्वपूर्ण दरवाढ जाहीर केली आहे. या दरवाढीसोबतच विविध सामाजिक घटकांसाठी असलेल्या सवलतींचीही माहिती समोर आली आहे. या सर्व बदलांचा सखोल आढावा घेऊया.
सर्वप्रथम दरवाढीबद्दल बोलायचे झाल्यास, एसटी महामंडळाने तिकीट भाड्यामध्ये सरसकट 15 टक्क्यांची वाढ केली आहे. विशेषतः ‘आवडेल तेथे प्रवास’ या लोकप्रिय योजनेमध्ये मोठा बदल करण्यात आला असून, आता वर्षभर एकच दर लागू करण्यात येणार आहे. या योजनेअंतर्गत पास दरांमध्ये 45 ते 66 टक्क्यांपर्यंत वाढ करण्यात आली आहे.
नवीन दरांनुसार, साध्या बसमध्ये चार दिवसांच्या पाससाठी प्रौढांना आता 1,814 रुपये मोजावे लागतील, जे पूर्वी 1,170 रुपये होते. तर 5 ते 12 वयोगटातील मुलांसाठी हा दर 585 रुपयांवरून 910 रुपयांपर्यंत वाढला आहे. सात दिवसांच्या पाससाठी प्रौढांना 2,040 ऐवजी 3,171 रुपये, तर मुलांना 1,025 ऐवजी 1,588 रुपये द्यावे लागतील.
शिवाय बसेससाठी दरवाढ अधिक लक्षणीय आहे. चार दिवसांच्या शिवाय पाससाठी प्रौढांना 2,861 रुपये तर मुलांना 1,433 रुपये मोजावे लागतील. सात दिवसांच्या शिवाय पाससाठी प्रौढांना 5,003 रुपये तर मुलांना 2,504 रुपये द्यावे लागतील. ही दरवाढ 1 फेब्रुवारी 2025 पासून अंमलात आली आहे.
मात्र या दरवाढीसोबतच एसटी महामंडळाने विविध सामाजिक घटकांसाठी महत्त्वपूर्ण सवलतीही जाहीर केल्या आहेत. एकूण 31 विविध सामाजिक घटकांना 33 टक्क्यांपासून ते 100 टक्क्यांपर्यंत प्रवास भाड्यात सूट देण्यात येत आहे. यामध्ये महिलांसाठी आणि 65 वर्षांवरील ज्येष्ठ नागरिकांसाठी अर्ध्या तिकिटाची सवलत देण्यात आली आहे. विशेष म्हणजे 75 वर्षांवरील सर्व ज्येष्ठ नागरिकांना एसटी महामंडळाच्या सर्व प्रकारच्या बसेसमध्ये मोफत प्रवासाची सुविधा देण्यात आली आहे.
या सवलत योजनांचा प्रभाव एसटी महामंडळाच्या व्यवसायावर सकारात्मक दिसून आला आहे. एप्रिल ते डिसेंबर 2024 या कालावधीत जवळपास 75 कोटी 60 लाख 58 हजार प्रवाशांनी या सवलतींचा लाभ घेतला. यातून महामंडळाला 157 कोटी 66 लाख 46 हजार रुपयांचे उत्पन्न मिळाले आहे. हे आकडे दर्शवतात की सवलत योजनांमुळे प्रवाशांची संख्या वाढली असून, त्याचा थेट फायदा महामंडळाच्या उत्पन्नात दिसून येत आहे.
‘आवडेल तेथे प्रवास’ ही योजना 1988 पासून सुरू असून, ती प्रवाशांमध्ये विशेष लोकप्रिय आहे. या योजनेअंतर्गत प्रवाशांना चार किंवा सात दिवस राज्यात कुठेही प्रवास करता येतो. या योजनेत आता वेगवेगळ्या बस सेवांसाठी वेगवेगळे दर आकारले जात आहेत. साधी, जलद, रात्रसेवा, शहरी, यशवंती, मिडी, आंतरराज्य, शिवशाही आणि शिवाय या सर्व प्रकारच्या बस सेवांसाठी वेगवेगळे दर निश्चित करण्यात आले आहेत.
या सर्व बदलांचा एकत्रित विचार करता, एसटी महामंडळाने एका बाजूला दरवाढ करून आपले उत्पन्न वाढवण्याचा प्रयत्न केला आहे, तर दुसऱ्या बाजूला विविध सामाजिक घटकांना सवलती देऊन सामाजिक बांधिलकी जपण्याचा प्रयत्न केला आहे. महामंडळाचे हे धोरण सामाजिक न्याय आणि आर्थिक व्यवहार्यता यांचा समतोल साधणारे आहे.
सर्वसामान्य प्रवाशांसाठी वाढलेले दर आर्थिक बोजा ठरू शकतात. विशेषतः नियमित प्रवास करणाऱ्या विद्यार्थी आणि नोकरदार वर्गासाठी ही दरवाढ जास्त जाचक ठरू शकते. अशा परिस्थितीत, महामंडळाने प्रवाशांच्या सोयीसाठी नवीन सवलत योजना किंवा मासिक पास सारख्या पर्यायांचा विचार करणे गरजेचे आहे.
Also Read:
दुचाकी चालकाना आजपासून बसणार 15,000 हजार रुपयांचा दंड, नवीन नियम लागू Two-wheeler drivers
राज्य मार्ग परिवहन महामंडळाचे हे नवीन धोरण सर्वसमावेशक असले तरी त्यात काही सुधारणांची गरज आहे. सार्वजनिक वाहतूक व्यवस्था ही सेवाभावी असावी या तत्त्वाला धरून, प्रवाशांच्या हिताचे आणि महामंडळाच्या आर्थिक स्थैर्याचे समतोल साधणे महत्त्वाचे आहे.